Aleksander Gierymski

Sierpień upłynął nam pod znakiem Gierymskiego. Wszyscy ci, którzy jeszcze nie widzieli jego prac mieli taką możliwość podczas ostatnich dni wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie. Zgromadzono imponującą ilość prac, prawie cały dorobek artystyczny Gierymskiego (120 obrazów oraz szkiców olejnych, ok. 70 rysunków, 110 drzeworytów i wiele innych).

              

Pracownia w Monachium (1870-1872)

Gierymski zasłynął dzięki swej "niezmordowanej pogoni za istotą światła" (Z. Przesmycki). W wielu jego pracach już od zarania twórczości zwraca uwagę pieczołowitość z jaką odtwarzał refleksy świetlne, nie tylko pochodzenia naturalnego, ale również eksperymentując ze światłem sztucznym. Należał wraz z Brugghenem, Lorrainem i Pissarrem do pionierów luminizmu kolorystycznego. W powszechnie uznanej W altanie światło przyczyniło się do wyzwolenia wibracji kolorystycznej. Tytułowa altana rozbłyskuje różnymi odcieniami bieli, zieleni i żółci - podczas pracy nad wieloma szkicami do tego obrazu, to właśnie jej artysta poświęcił najwięcej uwagi. 

W altanie (1882)

 W czasach, na które przypadły początki jego twórczości Polska ogarnięta była zachwytem nad historyzmem Matejki, patriotycznymi uniesieniami i marzeniami o wyzwoleniu, jak również nad europejskim akademizmem. Młodemu Aleksandrowi zdarzyło się malować wg gustów ówczesnego głównego nurtu, jednakże w następnych latach postara się "ulżyć" sztuce odejmując jej ciężar idei czy funkcji dydaktycznych.

Postój kawalerii, 1870

Przed pojedynkiem, 1870

W tamtym okresie silny wpływ na Gierymskiego miała również myśl pozytywistyczna, która w sztuce wyrażana była poprzez realizm i naturalizm. Dla Antoniego Segietyńskiego i Stanisława Witkiewicza twórczość Warszawiaka stała się ważnym argumentem w dyskusji nt. oceny walorów artystycznych dzieła. Walory malarskie miały być najważniejszym kryterium oceny, tak samo jak sztuka "nieobciążona" miała należeć do nurtu sztuki uniwersalnej.

Ulica w Rzymie, 1874

Niedoceniony w Polsce tworzył zagranicą, przede wszystkim w Monachium, Rzymie i Paryżu. Na przełomie lat 60. i 70. XIX wieku był pod silnym wpływem oddziaływania profesorów z bawarskiej Akademii Sztuk Pięknych oraz polskich artystów tworzących poza granicami kraju. Szybko wyzwolił się jednak spod tych wpływów, od wczesnej młodości przejawiał bowiem śmiałość w poszukiwaniu nowych rozwiązań formalnych w sztuce. Był typem ambitnego samotnika, przeżywał chwile zwątpienia we własne umiejętności i jak i obraną drogę twórczą. Cierpiał również biedę. Był świadomy nowych trendów w ówczesnym malarstwie europejskim i świadomie je przetwarzał na swój własny sposób. Badał zjawiska optyczne i wszędzie poszukiwał światła, przypominał w tym (do pewnego stopnia) impresjonistów. Jednakże nierozłącznym elementem jego dzieł był realizm i naturalizm. 

Austeria rzymska, 1874

Gra w mora, 1874

Na podstawie jego szkiców wykonano ogromną ilość drzeworytów. Praca ilustratorska stanowiła ważny rozdział w twórczości Gierymskiego. Artysta często przygotowując się do rozpoczęcia pracy dokładnie studiował dynamikę postaci posługując się np. fotografiami. Przykładem takiego obrazu jest m.in. Gra w mora z 1874r. Mężczyźni pochłonięci rozgrywką zostali przez artystę umieszczeni w cieniu, głównym źródłem światła jest świeca zawieszona pod obrazem Matki Boskiej. 

Brama na Starym Mieście w Warszawie, 1883

Powiśle, 1883

Ogród Saski, 1887

Piaskarze, 1887

W bogatym repertuarze prac Gierymskiego dominują pejzaże, sceny rodzajowe o historycznej stylizacji, ale również sceny ukazujące ówczesnych artyście ludzi. Artysta podążając z duchem pozytywizmu zagłębiał się w uliczki biednych dzielnic miast. Pokazywał handlarki, mieszczan, biedotę, mniejszości etniczne, architekturę. Po powrocie do Polski w 1879r. wiele czasu poświęcił swojemu ulubionemu miastu - Warszawie. Na początku skupił się na motywie kobiety sprzedającej owoce. To właśnie stąd pochodzi jedna z jego najsłynniejszych prac: Żydówka z pomarańczami. Zrezygnował z rodzajowego ujęcia na rzecz monumentalizacji. Jej poorana zmarszczkami twarz jest naznaczona smutkiem. Ma nadzieję, że sprzeda chociaż kilka owoców. Artysta chciał pokazać człowieka doświadczonego ubóstwem, który jednak pełen godności przyjmuje swój los. 

Obrazy takie jak Brama na Starym Mieście, Powiśle, czy Święto Trąbek ujęte zostały z większego dystansu. Malarz podejmując tematykę tak ubogich i z pozoru nieatrakcyjnych miejsc, ponownie odkrywał ich prozaiczne piękno. Ludzie i ich sprawy nie przykuwają naszej uwagi, stanowią część otaczającej ich natury. Do jednych z najwybitniejszych dzieł Gierymskiego zalicza się Święto Trąbek. W tej pracy artysta nawiązuje do rytuałów żydowskiego święta Rosz ha-Szana. Z modlitewnym skupieniem ludzi współgra spokój przyrody. Złote, lekko zamglone światło dodaje całej scenie elegijnej wzniosłości. Tym właśnie obrazem Gierymski rozpoczął nowy etap w swojej twórczości: poszukiwanie światła. 

Święto Trąbek III, 1884

Tablica pamiątkowa ku czci Mikołaja Kopernika
w Obserwatorium Astronomicznym w Bolonii, 1885

Grobowiec Marii Klementyny Sobieskiej Stuart
w bazylice św. Piotra w Rzymie, 1885

Seria rysunków traktująca o miejscach i zabytkach związanych z Polską powstała w latach 1885-1886 na zamówienie Samuela Lewentala, wydawcy "Kłosów" (na którego łamach były publikowane prace Gierymskiego). Prace były wykonywane głównie tuszem i gwaszem, przy pomocy akwareli i sepii. Wśród wykonanych przez artystę poloników znalazły się m.in. nagrobki i tablice uwieczniające Polaków; wnętrza kościołów, w których przechowywane były pamiątki narodowe np. rzymską Świątynię św. Stanisława Biskupa.

Studium, 1890

Znad brzegów Wisły, 1901

Widok znad jeziora Ossiach, 1886

Widok okolic zamku Kufstein II, 1889

Niewielkiego formatu obrazy olejne powstały podczas pobytu Gierymskiego w Kufstein i Rattenberg w Tyrolu, gdzie zresztą w 1889 r. przebywał w towarzystwie Włodzimierza Tetmajera. Kolorystyka pejzażu olejnego została zdominowana przez soczystą zieleń łąk i szarość nieba. 

Staruszka czuwająca przy zwłokach I, 1978-1890

Staruszka czuwająca przy zwłokach II,
1890

W pracach z ostatniego okresu twórczości Gierymskiego uwidocznił się symbolizm. Wiele uwagi poświęcił tematyce chłopskiej, doli człowieka ubogiego, prostocie folkloru oraz uniwersalnym doświadczeniom ludzkim, takim jak śmierć i smutek.

Anioł Pański, 1890

Podczas pobytu w Krakowie w latach 1893-1894, Gierymski odwiedzał Włodzimierza Tetmajera zamieszkałego w Bronowicach. Te wizyty natchnęły go do stworzenia serii obrazów, a Trumna chłopska stała się jego ostatnią kompozycją figuralną, gdyż w następnych latach malował już tylko pejzaże i architekturę.

Trumna chłopska, 1894-1895

Seria nokturnów Gierymskiego, w których to artysta skupił się na uwydatnieniu światła pochodzenia sztucznego.  

Luwr w nocy, 1891

Piazza Colonna w Rzymie w nocy, 1895

Most Ludwika w Monachium, 1890

Wieczór nad Sekwaną, 1893

Ostatnie prace Gierymskiego to przede wszystkim pejzaże: parki, zabytkowe budowle, ogrody. Podczas pobytu u jednego ze swych zamożnych przyjaciół malował miejscową przyrodę na zamówienie gospodarza. Większość prac cechuje spokój, impresjonistyczna wrażliwość i bogato wyeksponowane refleksy świetlne. 

Park włoski, 1895

Katedra w Amalfi, 1897-1899

Wnętrze bazyliki św. Marka w Wenecji, 1899

Grobowce Scaligerich w Weronie, 1900

Jezioro po zachodzie słońca, 1900